Historia letniska Urle
Historię Urli trudno jest dziś odtworzyć (brak materiałów źródłowych). Nazwa miejscowości też nie jest do końca jasna. Prawdopodobnie pierwotna nazwa Urli brzmiała ,,Orle”, co oznaczało miejsce podmokłe, zabagnione, uroczysko[1].
Nieznany jest również okres lokalizacji osady, mimo, że osadnictwo na ten teren wkroczyło bardzo wcześnie, bo już w czasach przedhistorycznych. Dopiero jednak od początku XVI wieku zakładane wśród lasów wsie, zaczęły rozrywać zwarty kompleks puszcz. W 1569 roku uroczysko ,,Orle” zostało wymienione wraz z innymi uroczyskami Puszczy Kamienieckiej w lustracji dóbr królewskich. Natomiast lustracja z 1660 roku odnotowała, że w owym czasie było tu tylko siedem domostw. W dalszym okresie osada rozwijała się bardzo powoli. W drugiej połowie XIX wieku wieś Urle zamieszkana była przez 60 mieszkańców rozlokowanych na obszarze 200 metrów włościańskich[2].
W 1660 roku powstało starostwo niegrodowe Ziemi Nurskiej z siedzibą w Jadowie, do którego weszły Urle. W dalszych latach Urle, wraz z ziemią jadowską, zarządzane były przez różnych właścicieli, aby od 1815 roku znaleźć się pod berłem cara Aleksandra I.
Ważną datą dla Urli był rok 1821. Dnia 30.I.1821 roku została podpisana umowa, z rządem Królestwa Polskiego, na mocy której hr. Stanisław Zamoyski w zamian za twierdzę i miasto Zamość otrzymał Kołodziądz i Jadów (w skład którego wchodziły Urle). Od tego momentu rodzina Zamoyskich przez ponad sto lat była gospodarzami tej ziemi. Ostatnim właścicielem tych ziem był hr. Eryk Kurnatowski (mąż Elżbiety Marii Zamoyskiej), który zarządzał tu do II wojny światowej. Zamoyscy dostrzegli też, na początku XX wieku, potencjał turystyczny Urli. Zorientowawszy się, że na piaszczystej ziemi nie osiągnie się znaczących dochodów z rolnictwa postanowili wykorzystać inne walory Urli – sosnowe lasy, czystą rzekę, piaszczyste plaże i specyficzny klimat. Część Urli podzielono na działki i zaczęto ich sprzedaż.
Początki letniska w Urlach również jest trudno odtworzyć. Jedna z wersji głosi, że wyjątkowe walory klimatu Urli odkryli lekarze wojskowi z carskiego garnizonu stacjonującego w Jadowie. Inna natomiast mówi, że w 1888 roku letników z Warszawy ściągnął tutaj miejscowy młynarz, któremu spłonął młyn na Liwcu i w ten sposób chciał podreperować własny budżet[3]. Letnicy ci, zachwyceni tym miejscem sprowadzili tu swoich znajomych, a ci następnych i tak się zaczął rozwój letniska. Urle cieszyły się coraz większym zainteresowaniem, a mieszkańcy wyczuli koniunkturę. Odnajmowali swoje domy a także budowali nowe. Do Urli zaczęli sprowadzać się też nowi mieszkańcy. Na rozwój letniska w dużym stopniu wpłynęło uruchomienie w 1862 roku warszawsko – petersburskiej linii kolejowej (Warszawa – Petersburg), która połączyła Urle z Warszawą.
Na początku XX wieku Urle nabrały specyficznego klimatu letniskowej miejscowości wypoczynkowej, o czym świadczą anonse w ,,Kurierze Warszawskim” z 1908 roku, gdzie w rubryce ,,Letnie mieszkania” pisano: ,,Urle. Nowy domek trzy – pokojowy, weranda, kuchnia do odstąpienia od lipca. Wiadomość: Urle, dom Urbanowskiego; w Warszawie tel. 46-40 czy Urle. Nowo utworzony pensjonat ,,Warszawianka”. Pokoje wygodnie umeblowane, ceny umiarkowane. Wiadomość na miejscu. Służący na stancji[4]. Urle. Pensjonat Kisielnickiej, blisko stacji. Doskonała kuchnia. Obiady poza dom”[5].
Okres międzywojenny, to czas rozkwitu Urli jako letniska. Powstają nowe pensjonaty i wille, np. ,,Zakopianka”, ,,Urlanka”. Nad Liwcem powstaje elegancka restauracja ,,Nadliwczanka” z kawiarnią i dancingiem oraz pobliskim kompleksem sportowym – kortami tenisowymi i przystanią z wypożyczalnią kajaków. W centrum Urli stanął Dom Kultury, który stał się ośrodkiem życia społecznego i kulturalnego mieszkańców. Powstała też szkoła podstawowa.
Letnisko stało się popularnym miejscem wypoczynku warszawskiej elity. Przyjeżdżali tu profesorowie, lekarze, adwokaci, artyści, finansiści, kupcy, urzędnicy państwowi. Przekrój społeczny i statut ekonomiczny gości powodował, że Urle oferowały przyjezdnym wysoki standard usług (lekcje francuskiego, kasyno, pianino, pisma, pomoc służących, wytworną kuchnię).
W 1926 roku Urle stały się samodzielną jednostką administracyjną z własnym urzędem, burmistrzem i budżetem. Rok później (1927) powstało Stowarzyszenie Miłośników Urli (SMU), którego celem było podniesienie rangi letniska do poziomu kurortu europejskiego[6].
Popularność Urli rosła, a nazwa miejscowość zaczęła się pojawiać w przewodnikach. W „Przewodniku po uzdrowiskach i letnikach polskich” z 1928 roku znajduje się informacja: ,,Urle, letnisko. Wieś w pow. radzymińskim, woj. warszawskim. Od Jadowa ok. 3 km., od Warszawy o 49 km. Leży wśród pięknych lasów, należących do sąsiednich dóbr, nad Liwcem. Powietrze czyste, niezbyt sucho. Stałych mieszkańców ok. 2000. Posiada wiele dworków i domków dla letników oraz 17 pensjonatów. Przystanek kol. na miejscu, na odcinku Warszawa – Białystok. Poczta Urle. Lekarz dr. Ludw. Wiśniewski w Jadowie. Apteka w Jadowie, latem filia w Urlach. Lasy rozpościerają się do samej wsi. Naturalne duże plaże nad Liwcem, doskonałym do kąpieli. Boisko tenisowe. Klub Urlański z kasynem i czytelnią. Zabawy taneczne klubu. Kawiarnia z dancingiem. Pensjonat 7-13 zł...”[7]. Z kolei przewodnik ,,Letniska i wycieczki podwarszawskie” z 1934 roku, w rubryce ,,Mniejsze letniska” podaje: ,,Urle – letnisko wśród starych lasów sosnowych nad Liwcem (…). Pensjonaty, domy letniskowe, restauracja – kawiarnia w pobliżu dworca”[8].
Rozwój letniska Urli przerwał wybuch II wojny światowej. W Urlach można było spotkać żołnierzy niemieckich, rosyjskich, jak również innych narodowości (m.in. Francuzów, Włochów). W latach okupacji hitlerowskiej działały w tym rejonie liczne odziały partyzanckie[9] (m.in. AK i AL), które wielokrotnie atakowały linię kolejową koło Urli. Wysadzano niemieckie pociągi wojskowe i urlopowe, co powodowało kilkugodzinne przerwy w komunikacji. Akcje te miały miejsce w latach 1942-1944[10].
Po wojnie miejscowość zaczęła odradzać się na nowo. Powstawały ośrodki wczasowe i kolonijne. Wielu letników pozostało wiernym Urlom i powróciło tu ponownie. Na wakacje przyjeżdżały tu matki z małymi dziećmi i babcie z wnukami. Ojcowie, pracujący w tym czasie w Warszawie przyjeżdżali w odwiedziny na niedzielę. Całkowicie oblicze Urli zmienił boom lat 70–tych, kiedy to pobudowano dużo domków letniskowych. W 1972 roku oficjalnie wznowiło też działalność SMU. Urle stały się znowu popularną podwarszawską letniskową wsią turystyczną.
Przemiany ustrojowe i gospodarczo, jakie dokonały się w Polsce pod koniec lat 80–tych XX w. negatywnie wpłynęły na dalszy rozwój Urli. Pozamykano domy wczasowe oraz kolonijne. Zmniejszyła się też liczba wypoczywających w Urlach turystów. Letnisko przestało cieszyć się takim powodzeniem jak w okresie międzywojennym i w latach 70–tych. Wpłynęło na to wiele przyczyn, m.in. możliwość spędzania wakacji za granicą oraz niedostosowanie zagospodarowania turystycznego do zmieniających się wymagań turystów.
Wydaje się jednak, że początek XXI wieku przynosi korzystne zmiany dla Urli. Letnisko znowu staje się popularnym miejscem spędzania wakacji i weekendów nie tylko dla turystów z Warszawy, ale też dalszych rejonów Polski. Wielu turystów odkrywa walory turystyczne Urli na nowo.
Jest to fragment pracy pt. URLE – LETNISKOWA WIEŚ TURYSTYCZNA dr Marcina Molendy, który jest adiunktem w Katedrze Geografii Ekonomicznej Szkoły Głównej Handlowej (SGH) w Warszawie. Od 1968 roku przyjeżdża do Urli. Jest też właścicielem działki letniskowej i miłośnikiem naszej miejscowości. Całą praca znajduje się w Zeszytach Dydaktyczno – Naukowych WSHGiT, Zeszyt 1/2007, Wyższa Szkoła Hotelarstwa, Gastronomii i Turystyki, Warszawa 2007, s. 124-139.
[1] Plan rozwoju miejscowości Urle. Załącznik do Uchwały Nr XXXII/231/2006 Rady Gminy Jadów z dnia 25 kwietnia 2006, s. 4.
[3] J. Grzegorczyk: Tam, gdzie drzewa z niebem rozmawiały. ,,Poznaj Swój Kraj”, nr 5/99 (445), s. 22.
[7] Przewodnik po uzdrowiskach i letniskach polskich, pod red. Cz. Rokickiego, wydanie III, Wydawnictwo Cz. Rokickiego, Warszawa 1928, s. 206.
[8] Letniska i wycieczki podwarszawskie. Ilustrowany przewodnik opracowany przez D–ra. Kazimierza Saysse–Tobiczyka, Nakładem i drukiem Tow. Wydaw. ,,BLUSZCZ”, sezon 1934, s. 6.